با انواع طرحواره ها و طرحواره درمانی بیشتر آشنا شوید

طرحواره درمانی یکی از تکنیک‌های درمانی است که به بررسی مشکلات و اختلالات مرزی در بیمار می‌پردازد و با پیدا کردن ریشه آن، به دنبال حل اختلالات است. روانشناس شما با توجه به شرایط و نوع اختلال ممکن است تکنیک طرحواره درمانی را برای روند جلسات مشاوره انتخاب کند.

طرحواره درمانی چیست؟طرحواره درمانی یک تکنیک نوین درمان روانشناختی است. هنگامی که روش‌های درمانی دیگر مثل رفتار درمانی، درمان تجربی و حتی روانکاوی روی بیمار پاسخ ندهد، روانشناس به سراغ طرحواره درمانی می‌رود. در طرحواره درمانی، ما بهترین جنبه‌های روش‌های درمانی دیگر را در کنار یکدیگر قرار می‌دهیم و آن‌ها را در یک مدل واحد ترکیب می‌کنیم. موارد بسیار زیادی دیده شده است که فرد با وجود روش‌های درمانی مختلف نتوانسته پاسخ مناسبی را از روند جلسات درمان دریافت کند؛ اما استفاده از طرحواره درمانی کمک بسیار زیادی به حل مشکلات و تغییر الگوهای منفی و مخرب او کرده است.

طرحواره چیست؟به طور کلی به الگوها و رفتارهای تکرارشونده در زندگی که معمولا ریشه در کودکی افراد دارد، طرحواره گفته می‌شود. طرحواره در حالت کلی به دو دسته طرحواره‌های سازگار و ناسازگار تقسیم می‌شود. طرحواره سازگار شامل الگوهای مثبت رفتاری و ذهنی می‌باشد.

منظور از طرحواره ناسازگار در طرحواره درمانی، الگوهای ماندگار و مخربی است که به طور معمول در اوایل زندگی فرد در او شکل گرفته است. این الگوها متشکل از افکار و احساسات منفی و ناکارآمد هستند که بارها و بارها در زندگی فرد تکرار شده است و مانع از رسیدن او به اهدافش می‌شود. در طرحواره درمانی، اغلب ما به دنبال پیدا کردن و اصلاح الگوها و طرحواره‌های ناسازگار و مخرب هستیم. به عنوان مثال، فردی که مدام جمله « من مهم نیستم»‌ را تکرار می‌کند یا « من یک فرد شکست خورده هستم» را تکرار می‌کند، دچار یکی از طرحواره هاست که در ادامه معرفی می‌کنیم.

طرحواره منفی و ناسازگار زمانی در فرد شکل می‌گیرد که یکی از نیازهای اصلی فرد در دوران کودکی برآورده نشده باشد؛ یعنی اگر والدین بتوانند نیازهای عاطفی کودک را به صورت متناسب تامین کنند، کودک به عنوان یک فرد سالم رشد خواهد کرد. برخی از نیازهای ضروری کودکان که باید توجه زیادی به آن‌ها شود، عبارتند از‌:

احساس امنیتدوست داشته شدنمراقبت و توجهداشتن وضعیت پایدارپذیرفته شدنهمدلیمراقبتتوجه به احساسات

انواع طرحواره های ناسازگارزمانی که یکی از نیازهای اساسی کودک فراهم نشود، این نیاز در آینده به صورت یک طرحواره ناسازگار نمود پیدا می‌کند و باعث شکل‌گیری رفتارهای مخرب تکراری و ناشی از هیجانات می‌شود. در ادامه ۱۸ طرحواره معمول را بررسی می‌کنیم:

طرحواره محرومیت عاطفیدر این طرحواره نیازهای عاطفی فرد از نظر توجه، نزدیکی و عشق برآورده نمی‌شود. افراد نیاز دارند که دیده شوند و به احساسات آن‌ها پاسخ مناسب داده شود؛ افرادی که دچار مشکل طرحواره محرومیت عاطفی هستند، پاسخ مناسبی برای این نیازها در دوران کودکی دریافت نکرده‌اند.

طرحواره رهاشدگیدر طرحواره رهاشدگی، فرد تصور می‌کند که هر فردی را که نسبت به او دلبستگی عاطفی دارد، از دست خواهد داد. این طرحواره می‌تواند به خاطر از دست دادن یکی از عزیزان در دوران کودکی یا طلاق والدین رخ دهد. افراد دچار طرحواره رهاشدگی، روابط نزدیکی با دیگران برقرار نمی‌کنند و همیشه منتظر این موضوع هستند که دوستان و نزدیکانش او را رها کنند.

طرحواره عدم اعتماد (سو استفاده)در این طرحواره، فرد تصور می‌کند که دیگران همواره به دنبال سو استفاده کردن از او هستند و همیشه انتظار آسیب از طرف دیگران را دارد. افرادی که دچار طرحواره عدم اعتماد هستند، معمولا نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند و همواره انتظار خیانت از طرف دیگران را دارند.

طرحواره نقص و شرمدر این طرحواره فرد تصور می‌کند که دچار نقص و کمبود است و در صورتی که دیگران به او نزدیک شوند، متوجه این موضوع خواهند شد. این افراد معمولا احساس ناکافی بودن دارند و شرمسار هستند.

طرحواره وابستگیدر این طرحواره فرد تصور می‌کند که نمی‌تواند مسئولیت‌ها و کارهای روزمره خود را به صورت مستقل انجام دهد و همواره برای انجام هرکاری نیاز به دیگران دارد. این افراد برای شروع کار جدید و تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی همواره به دیگران متکی هستند. معمولا افرادی که در دوران کودکی وابستگی زیادی به والدین داشتند و برای کوچک‌ترین کارها مثل بستن بند کفش نیز به والدین خود متکی بودند، در بزرگسالی دچار طرحواره ناسازگار وابستگی می‌شوند.

طرحواره آسیب‌پذیریدر طرحواره آسیب‌پذیری فرد همواره منتظر رخ دادن یک فاجعه در زندگی است. این افراد تصور می‌کنند که در همه زمینه‌ها مثل مالی، پزشکی، اتفاقات طبیعی و … آسیب‌پذیر هستند و همواره منتظر رخ دادن یک فاجعه هستند. همین موضوع باعث می‌شود که این افراد اقدامات محافظتی‌ غیرمنطقی‌ برای خود در نظر بگیرند؛‌ به عنوان مثال، از ترس مریض شدن از خانه بیرون نیایند.

طرحواره انزوای اجتماعیافرادی که دچار طرحواره انزوای اجتماعی هستند، خود را متعلق به هیچ گروه و جامعه‌ای نمی‌دانند و معتقدند که از دیگران جدا هستند. این افراد در کار گروهی خوب عمل نمی‌کنند و معمولا تمایل به تنهایی دارند.

طرحواره خویشتن تحول نیافتهدر این طرحواره فرد در ارتباط با دیگران بیش از اندازه از لحاظ عاطفی درگیر می‌شود. این موضوع بیشتر در ارتباط با والدین و شریک عاطفی دیده می‌شود. فرد مبتلا به طرحواره خویشتن تحول نیافته تصور می‌کند که هویتش به اندازه کافی رشد نکرده است و احساس پوچی دارد.

طرحواره شکستدر طرحواره شکست، فرد باور دارد که در هر زمینه‌ای مثل شغل، مدرسه، ورزش و … به خوبی دیگران نخواهد بود و همواره احساس شکست دارد. همین موضوع باعث می‌شود که در این مدل طرحواره درمانی، فرد برای رسیدن به خواسته‌هایش تلاش نکند؛ زیرا از همین ابتدا شکست را پذیرفته است.

طرحواره خویشتن‌داری ناکافیدر این طرحواره ناسازگار، فرد در راه رسیدن به اهداف خود تحمل هیچگونه شکست و سرخوردگی را ندارد. در صورتی که این طرحواره به صورت قوی در فرد وجود داشته باشد، ممکن است فرد به سراغ رفتارهای پرخطر مثل اعتیاد و قمار و … برود.

طرحواره استحقاقدر این طرحواره، فرد باور دارد که استحقاق آن را دارد تا هرکاری که دلش می‌خواهد، بدون در نظر گرفتن عواقب و هزینه‌های آن انجام دهد. این افراد توجهی به آسیبی که کار یا صحبت آن‌ها به دیگران وارد می‌کنند، ندارند و تنها خواسته‌های خودشان برای آن‌ها اهمیت دارد

طرحواره بازداری هیجانیدر این طرحواره فرد احساسات خود را سرکوب می‌کند؛ زیرا باور دارد که این احساسات می‌تواند به دیگران آسیب برساند یا در صورت بروز احساسات، باعث شرمندگی و از بین رفتن اعتماد به نفس می‌شود.

اعتماد به نفس تاثیر زیادی در سلامت روان و روحیه کودکان دارد. کودکان با اعتماد به نفس بالا، در بزرگسالی نیز بهتر و موفق‌تر عمل می‌کنند. کودک با اعتماد به نفس، در اجتماع و حضور دیگران نیز بهتر ظاهر می‌شود و عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد.

طرحواره اطاعتدر این طرحواره فرد باور دارد که برای جلوگیری از بروز عواقب منفی، دیگران باید روی او سلطه داشته باشند. این افراد از ترس اینکه دیگران را عصبانی کنند یا دیگران آن‌ها را ترک کنند، از دیگران اطاعت می‌کنند.

طرحواره ایثارگریدر این طرحواره ناسازگار، فرد از خودگذشتگی بیش از اندازه دارد. این افراد برای توجه به نیازها و خواسته‌های خود، احساس گناه می‌کنند و خواسته‌های دیگران را نسبت به نیازهای خود ارجح می‌دانند. بسیاری از افرادی که با طرحواره ایثارگری درگیر هستند، تنها زمانی خود را ارزشمند می‌دانند که به دیگران کمک کنند.

طرحواره تاییددر این طرحواره منفی، فرد بیش از اندازه برای به دست آوردن تاییدیه دیگران و جلب توجه هزینه می‌کند و همواره به دنبال گرفتن مهر تایید از دیگران است. در برخی از موارد نیز ممکن است فرد با توجه بیش از اندازه بر ظاهر خود، سعی کند تا توجه دیگران را به خود جلب کند.

طرحواره معیار سرسختانهدر این طرحواره فرد تصور می‌کند که به اندازه کافی خوب نیست و باید همیشه تلاش کند. این افراد برای بدست آوردن رضایت درونی، پیوسته در حال تلاش کردن هستند. معمولا افرادی که دچار مشکل کمال طلبی هستند، این طرحواره را دارند.

کمال گرایی یکی از اختلالات روانشناختی است که متاسفانه بسیاری از افراد آن را به عنوان یک اختلال شناسایی نمی‌کنند و به چشم یک ویژگی مثبت به آن نگاه می‌کنند؛ اما باید گفت که کمال گرایی یکی از اختلالات بسیار مهم است که می‌تواند تاثیر بسیار زیادی روی زندگی فرد داشته باشد و به همین دلیل غلبه بر کمال ‌گرایی یکی از اقدامات مهمی است که چنین افرادی هرگز نباید فراموش کنند.

طرحواره منفی‌گراییدر این طرحواره، فرد روی جنبه‌های منفی زندگی تمرکز دارد و جنبه‌های مثبت آن را نمی‌بیند. این افراد نمی‌توانند از اتفاقات خوب زندگی خود لذت ببرند؛ زیرا همواره نگران اتفاقات بد هستند.

طرحواره تنبیهدر این طرحواره، فرد معتقد است که باید همه را به دلیل اشتباهاتشان، به شدید‌ترین شکل ممکن تنبیه کند. این افراد بیش از حد از دیگران انتقاد می‌کنند. معمولا افرادی که در دوران کودکی از طرف والدین تنبیه می‌شدند، این طرحواره را دارند.

بهتر است اگر هنوز با طرحواره‌های خود درگیری شدیدی دارید و این رفتارهای تکرار شونده آثار مخربی بر زندگی شما می‌گذارند، فعلا به دنبال شروع یک زندگی مشترک نروید. چرا که برای این کار نیاز است مهارت های لازم برای شروع زندگی مشترک را داشته باشید و داشتن خیلی از آن ها در گرو ترک کردن و نداشتن طرحواره های ناسازگار است.

منبع: برگ سبز، بهترین کلینیک روانشناسی غرب تهران روانشناسی دنیارو رنگارنگ می‌کنه...